BERLIN--- Ataki terrorystyczne, które miały miejsce w Paryżu w piątek wieczorem, wywołały ogromny szok i smutek, ale również strach i poczucie niepewności nie tylko we Francji, lecz także w całej Europie. Nowa fala islamskiego terroru, po której mogą nastąpić kolejne ataki w Europie czy w innych miejscach, uderzyła we Francję i UE w szczególnie delikatnym momencie. Te wstrząsające wydarzenia mogą mieć destrukcyjny wpływ na dalszą integrację, rozwój liberalizmu i demokracji w Europie, zwłaszcza gdy zestawimy je z licznymi sytuacjami kryzysowymi, z którymi UE się aktualnie boryka.
Europejscy decydenci mają teraz przed sobą trzy zasadnicze zadania. Po pierwsze, utrzymywać bezwględną jedność i pokazywać zdecydowaną solidarność z Paryżem. Jednocześnie państwa europejskie muszą być teraz jeszcze bardziej zdeterminowane w wysiłkach nad wspólną, zdecydowaną odpowiedzią na groźby stawiane przez samozwańcze Państwo Islamskie (ISIS). Muszą też zadecydować w jaki sposób sprostać licznym wyzwaniom stojącym przed wspólnotą.
Niezależnie od wspierania Francji, priorytetem dla państw europejskich jest teraz współpraca w zakresie polityki zagranicznej wobec Bliskiego Wschodu. Bojownicy Państwa Islamskiego przyznali się do przeprowadzenia zmachu w niespełna rok po tym, kiedy Paryż był celem innego ataku terrorystów, w efekcie którego zginęło 17 osób. To doprowadziło Prezydenta Francji, Hollande’a do ogłoszenia deklaracji o tym, że "Francja znajduje się w stanie wojny z Daesh.” Francja nie będzie zdolna wygrać tej wojny sama.
Najwyższy czas odłożyć na bok rozbieżności dotyczące sposobu postępowania z Prezydentem Syrii, Basharem al-Assadem. Podziały dotyczące Assada pomiędzy Francją, Niemcami, USA, Rosją i innymi krajami stanowiły przeszkodę dla wypracowania bardziej zdecydowanej rekacji wobec ISIS, ale również dla skutecznej reakcji wobec kryzysu dotyczącego uchodźców z Syrii. W cieniu dramatycznych wydarzeń z Paryża, sobotnie spotkanie w Wiedniu Międzynarodowej Grupy Wsparcia Syrii skupiającej 17 państw, ONZ, UE i Ligii Arabskiej, doprowadziło do pierwszego przełomu w wypracowywaniu rozwiązania politycznego dla Syrii. Zachodni przywódcy muszą jeszcze uporać się z odpowiedzią na pytanie czy konieczne będzie przeprowadzenie lądowej interwencji wojskowej, która miałaby być wsparciem dla planowanego procesu politycznego.
Niezbędne jest również bardziej zdecydowane działanie na Bliskim Wschodzie, w ramach reakcji Europy na kryzys dotyczący uchodźców. Już sam podział uchodźców między poszczególnymi krajami stanowi próbę dla zjednoczonej Europy i prawdopodobnie stanie się teraz jeszcze bardziej sporną kwestią. Już w sobotę populistyczni przywódcy w całej Europie zażądali zakończenia napływu imigrantów z Bliskiego Wschodu i Afryki. Przywódcy polityczni w Polsce oraz słowacki premier Robert Fico powtórzyli swój sprzeciw wobec systemu kwotowego podziału uchodźców w UE. Rosnące w Europie poczucie zagrożenia spowoduje, że coraz trudniejsze będzie prowadzenie tych działań w sposób spójny.
Otwarte granice w obrębie Schengen, symbol europejskiego ładu politycznego, jest poważnie przez to zagrożony. Po piątkowych atakach Francja ogłosiła stan wyjątkowy i zamknęła swoje granice. Węgry zbudowały ogrodzenie z drutu kolczastego wzdłuż swoich granic, aby zatrzymać napływ imigrantów, a Słowenia podąża teraz tym samym śladem. Europa będzie miała coraz więcej zablokowanych granic wewnętrznych, chyba że i do czasu kiedy ustali źródłowe przyczyny terroryzmu i kryzysu uchodźców, usprawni kontrolę na swoich granicach zewnętrznych, ustabilizuje sytuację w krajach ościennych oraz zapewni swoim obywatelom poczcie bezpieczeństwa.
Indywidualne reakcje poszczególnych krajów na te problemy będą wzmacniane przez prawicowych populistów w całej UE. Wykorzystają oni poczucie zagrożenia wśród ludzi i spróbują rozbudzić patriotyczne tęsknoty. W niektórych państwach mogą oni uzyskać wsparcie Rosji, gdyż Kreml niezmiennie poszukuje słabych punktów UE. Taki rozwój sytuacji stanowi poważne wyzwanie dla głównych partii będących u władzy oraz w opozycji w Europie.
Rozliczne wyzwania obejmujące imigrację, rosnące poczucie zagrożenia, zewnętrzne wysiłki destabilizacyjne, a także naciski społeczno-ekonomiczne są sprawdzianem dla dominujących partii i wystawiają całą Europę na próbę. Jak te czynniki wpłyną na kształt społeczeństwa europejskiego? Jak rządy mogą ustawić prawidłową równowagę pomiędzy obroną praw i wolności, demokracji i potrzebą większego poczucia bezpieczeństwa? Skoro demokracja rozwija się w sytuacji, gdzie nie ma zagrożeń i strachu, niepewność społeczno-ekonomiczna, teraz połączona ze strachem przed przemocą, zachęci wiele osób do poszukiwań nakierowanych na politykę populistyczną, partykularyzm, ksenofobię. Liberalizm w naszym społeczeństwie znalazł się pod presją, i to nie tylko ze strony ISIS.
O ile Europa nie zmierzy się, nie tylko z ostatnimi atakami w Paryżu, ale również z wyzwaniami stojącymi przed Europejczykami, używając narzędzia szerokieji dogłębnej debaty, reperkusje brutalnych aktów we Francji będą bardzo rozległe. Przyszłość społeczeństwa demokratycznego, tolerancja, otwartość i różnorodność, które stanowią fundamenty liberalnego porządku zachodniego, są obecnie zagrożone. Żadne z tych wyzwań nie może być podjęte indywidualnie przez którekolwiek z państw członkowskich i żadne państwo członkowskie nie jest tu osobnym celem. Wspólna reakcja Europy, skoordynowana z sojusznikami jest więc konieczna i bardzo ważna. Unia Europejska, Europa, Zachód wszyscy są w tym procesie razem i dlatego też główne zadanie polityczne na teraz to współpraca w zakresie strategii i zarządzania kryzysowego tak, aby bronić osiągnięć liberalnego ładu.
Daniela Schwarzer, Senior Director for Research and Director of the Europe Program, GMF Berlin
Ivan Vejvoda, Senior Vice President, Programs, GMF Washington, DC
